Geçenlerde karşıma çıkan 8 Mart 2016 tarihli, ABD merkezli Pew Araştırma Merkezi’nden (Pew Research Center) Michael Lipa’nın “İsrail’de Din ve Politika Üzerine 7 Tespit” başlıklı bir yazısı dikkatimi çekti. ‘İsrail’den kısa kısa’ başlıklı yazılarıma uygun olduğunu düşündüğüm için sizle paylaşmak istedim.
İsrail küçük bir ülke olmasına karşın dünyadaki en önemli 3 dini topluluk içim büyük bir öneme sahip. Bu modern devlet Yahudiler için sadece “vaadedilmiş vatan” değil, aynı zamanda nüfus çoğunluğu Yahudi olan dünyadaki tek ülke. Hz. İsa’nın yaşamı ve ölümü bu coğrafyada gerçekleştiği için Hristyanlar için buraları “kutsal topraklar.” İslam inacına göre, Hz. Muhammed’in cennete Kudüs’ten yükseldiği kabul edilmekte.
Bütün bu dini inanışlar kadim zamanlarda gerçekleşmiş önemli olaylardan kaynaklanıyor olsa da, İsrail, günümüzde de devam eden dini, etnik ve kültürel çatışmalarla uluslararası gündemde yer almaya devam ediyor. Dünya’da ‘dinleri daha yakından tanıma’ konusunda araştırmalar yürüten Pew Araştırma Merkezi, “İsrail’de din” konulu kapsamlı araştırmasında sadece Arap – Yahudi arasındaki ayrımı değil, aynı zamanda İsrail’deki Yahudilik altındaki başlıca alt grupları da değerlendirdi.
2014 yılı sonları ile 2015 yılı başları arasında 5000’den fazla İsrailli ile yapılan geniş kapsamlı anket sonucuda ortaya çıkan raporda yer alan 7 tespitten beşine bir göz atalım (Yazıda geçen son 2 tespit ABD – İsrail arasındaki ilişkileri içerdiği için bu yazıda yer vermedim):
1. Kökeni neresi olursa olsun İsrailli Yahudilerin büyük çoğunluğu bir Yahudi anavatanına ihtiyaç olduğu konusunda hemfikir.
Yahudilik dinini farklı boyutlarda uygulayan İsrailli Yahudilerin neredeyse tamamı (%98) dünyanın her yerinden İsrail’e göç eden Yahudilerin (Aliya yapmak), hemen vatandaşlık almaları hakkını destekliyor. Yine aynı grup Yahudilerin %91’i Yahudi halkının uzun vadede var olabilmesi için bir ‘Yahudi devleti’nin varlığının gerekli olduğunu düşünüyor. Yahudileri %76’sı dünyada anti-semitizmin yükselişte olduğu konusunda ortak görüş bildirirken, %79’u İsrail Devleti’nin Yahudilere ayrıcalık göstermesi gerektiğini düşünüyor.
2. İsrail’li Yahudiler kendilerini dini olarak dört ana alt grupta sınıflandırıyor: Laik (“Hiloni”), Geleneksel (“Masorti”), Dindar (“Dati) ve Ultra Ortodoks (“Haredi”).
En az dindar grup olan ‘Laik’ler İsrail nüfusunun %49’unu oluşturuyorlar. Dindar grup olan ‘Dati’ler (Modern Ortodoks olarak da isimlendiriliyorlar) bir taraftan Yahudi din kural ve geleneklerini uygularken, diğer taraftan modern toplulukla entegre olabiliyorlar. Daha çok sağcı politikalara eğilimi olan bu grup, özellikle Filistin meselesi konusunda belirgin bir şekilde sağ politika güdüyor. Geleneksel (Masorti) Yahudiler dini bir ortak zeminde yer alıyorlar ancak İsrail toplumu içinde giderek nüfusları azalıyor. Nüfusun %9’unu oluşturan ultra-ortodokslar (Haredi’ler) ise giderek nüfus içerisinde oranlarını arttırıyorlar.
Farklı dini altyapıdan gelen Yahudiler arasında dini uygulamalar arasında büyük farklılıklar mevcut:
Yaşamlarında “din çok önemli” diyen...
%96 Ultra-ortodoks
%85 Dindar
%32 Geleneksel
%2 Laik
Günde (3 vakitten) en az bir kere dua eden...
%76 Ultra-ortodoks
%58 Dindar
%21 Geleneksel
%1 Laik
Haftada en az bir kez sinagoga giden...
%85 Ultra-ortodoks
%74 Dindar
%32 Geleneksel
%1 Laik
Son Kipur (kefaret) günü tam gün oruç tutan...
%99 Ultra-ortodoks
%98 Dindar
%83 Geleneksel
%30 Laik
Son Pesah (Hamursuz Bayramı) yemeğine katılmış olan...
%100 Ultra-ortodoks
%99 Dindar
%97 Geleneksel
%87 Laik
Şabat (Sebt/Cumartesi) günleri seyahat etmeyen...
%99 Ultra-ortodoks
%99 Dindar
%41 Geleneksel
%3 Laik
3. Yahudi gruplar belli başlı toplumsal politikalar konusunda sürekli bir anlaşmazlık halindeler.
Örneğin, dini kuralları daha sık uygulayan kesim Şabat/Cumartesi günleri toplu taşıma yapılmaması gerektiğini söylerken (ki ülkenin büyük bölümünde zaten Şabat toplu taşıma yapılmıyor), laik kesim toplu taşımanın çalışmaya devam etmesi gerektiğini savunuyor. Bu gruplar ‘Yahudi Devleti’nin hukuki yapısı konusunda da tamamen farklı görüşe sahipler ve bu konuda bitmeyen düşüncel bir çatışma devam etmekte. Dindar gruplar devletin dini kuralları (“Alaha”) dayanması gerektiğini ateşli bir biçimde savunurken, laik gruplar devlet işleyişinde demokratik prensiplerin öncelikli olmasının şart olduğunu iddia etmekteler.
4. İsrail’in çok yönlü dini yapısı: İsrail’deki yetişkinlerin %81’i Yahudi
İsrailli yetişkinlerin...
%81’i Yahudi - %19’u Yahudi olmayan
%8 Ultra-ortodoks Yahudi
%10 Dindar Yahudi
%23 Geleneksel Yahudi
%40 Laik Yahudi
%14 Müslüman
%2 Dürzi
%2 Hristiyan
%1 Diğer dinlere mensup kişiler.
İsrail vatandaşı Müslüman Araplar, Yahudilere göre daha yüksek oranda dindarlar. Tüm bu dini gruplar, sosyal olarak birbirlerinden oldukça izole olarak yaşıyorlar, hemen hemen hiç karışık evlilik yapmıyorlar; Yahudiler, Müslümanlar, Hristiyanlar ve Durziler çok büyük çoğunlukla kendi dinine mensup kişilerle arkadaşlık yapıyorlar.
5. İsrailli Yahudiler arasındaki en göze çarpan ayrılık özellikle Arap azınlık konusundaki görüşlerinde ortaya çıkıyor: İsrailli Yahudilerin %48’i Arapların başka yere gitmeleri gerektiğini düşünürken, %46’sı bunun tamamen tersi görüşteler. İsrailli Yahudiler ile Araplar arasındaki en ciddi fikir ayrılıklarından biri ise devletin bir Yahudi devleti mi yoksa demokratik bir devlet mi olması konusunda yaşanıyor: Yahudilerin %76’sı ikisinin beraber olabileceğini düşünürken, Arapların sadece %27’si bu görüşte. Olası bağımsız bir Filistin devleti ile İsrail’in barış yapabileceği konusunda da iki taraf da apayrı kutuplarda yer alıyor: İsrailli Yahudilerin sadece %10’u Filistinli liderlerin barış konusunda samimi olduklarını düşünüyorlar. Buna karşın İsrailli Arapların sadece %20’si İsrail hükümetinin barıştan yana politikalar yürttüğünü söylüyorlar.
Bu araştırmanın sonuçlarına paralel olarak Pew Research Center'ın hazırladığı videoyu da sizlerle paylaşıyorum.
Bir Acemi Yolcu